Bốn Mươi Ba Công Án của Trần Thái Tông, HT. Nhất Hạnh dịch

BỐN MƯƠI BA CÔNG ÁN CỦA TRẦN THÁI TÔNG

Nhất Hạnh dịch

Công Phu Khóa Hư Cử Niêm Tụng

Trần Thái Tông là vị vua đầu của triều Trần. Ngài là đệ tử của thiền sư Viên Chứng trên núi Yên Tử. Ngài vừa làm vua vừa thực tập thiền. Ngài cũng từng thực tập thiền công án. Đây là 43 công án Vua đưa ra để cùng thực tập với tăng thân của Vua, gồm có giới xuất gia và tại gia. Thầy Làng Mai đã dịch những công án này ra tiếng Việt và tiếng Pháp năm 1968. Bản dịch tiếng Pháp xin xem ở phần phụ lục cuốn Clé Pour Le Zen, tác giả Nhất Hạnh, do nhà xuất bản JC Lattes ấn hành. Bản Hán Việt có trong Thơ Văn Lý Trần quyển II (Quyển thượng, trang 108-121), NXB Khoa Học Xã Hội.

Công án thứ nhất

Cử: Thế Tôn chưa rời cung Đâu Suất đã giáng sinh vương cung, chưa ra khỏi mẫu thai đã hoàn tất sự nghiệp cứu độ

Niêm:   Gươm kích chưa vung, tướng quân đã để lộ tung  tích.

Tụng:   

Đứa bé hình hài chưa có ấy

Nửa đêm đưa dắt người đồng hương 

Rong chơi khắp biển trời lồng lộng 

Không cần phao nổi, không đò giang.

Công án thứ hai

Cử: Thế Tôn khi sơ sinh, một tay chỉ trời một tay chỉ đất: “trên trời dưới đất, duy ta độc tôn”.

Niêm: Một đám bạch vân qua cửa động Bao nhiêu chim chóc lạc đường về

Tụng:

Vì muốn giáng sinh cung Tịnh Phạn

Độ sinh nên phải lộ hành tung 

Bảy bước chân đi, trời đất chỉ 

Biết bao Phật tử táng gia phong.

Công án thứ ba

Cử: Thế Tôn cầm đóa hoa đưa lên, Ca Diếp[1] mỉm cười.

 Niêm: Dương đôi mắt ra mà nhìn: tư duy đàm thuyết phía trước còn cách nghìn dãy núi.

Tụng: 

Thế Tôn tay nắm một cành hoa

Ca Diếp hôm nay trở lại nhà

Nếu gọi đó là “truyền pháp yếu” 

Con đường Nam Bắc hẵng còn xa

Công án thứ tư

Cử: Có nhà triết học ngoại đạo[2] đến tham vấn Phật, nhưng  không  muốn  nghe danh từ hữu cũng không muốn nghe danh từ vô.

Niêm: Trừ là con cái trong nhà ta, còn ai lại dám đi vào chốn ấy nữa.

Tụng: 

Cửa lao khôn buộc, nào ai biết 

Ngôn ngữ mất rồi, níu tựa đâu? 

Chẳng phải ngựa hay trên cõi thế 

Bỗng dưng sao có được cơ mầu?

Công án thứ năm

Cử: Thế Tôn vừa bước lên pháp tọa, Văn Thù đánh khánh bạch:  “Hãy  lắng  nghe  pháp  của  Pháp Vương: Pháp của Pháp Vương là như thế”.

Niêm: Gẩy khúc Dương Xuân trên chỗ không có tơ đồng, ngàn đời sau âm thanh mãi còn bất tuyệt.

 Tụng:

Tuy nói nên lời không dấu vết

Sừng dấu đuôi còn để ló ra

Nâng một cành tiêu không có lỗ

Vì ngươi, thổi khúc Thái Bình Ca  

Công án thứ sáu

Cử: Tần Quốc Vương cầm kiếm gọi Tôn Giả, Tổ thứ 24, hỏi rằng: “Sư chứng được pháp uẩn không chưa?” Tổ  nói:  “Chứng”. Vua  hỏi:  “Lìa  sinh tử chưa?” Tổ nói: “Lìa”. Vua hỏi: “Có bố thí cho ta đầu Sư được không?” Tổ nói: “Thân còn không phải là của ta, huống là đầu”. Vua bèn chém. Sữa trắng tuôn lên. Tay vua tự rớt xuống.

Niêm:  Gươm trắng kề đầu tướng, như chém gió mùa Xuân. 

Tụng:

Trên nước sáng lòe gươm báu chém

Trở ngại điều kia chẳng có gì 

Xin biết hôm nay rời khói sóng 

Ai hay riêng lại có tư duy.

Công án thứ bảy

Cử: Đạt Ma đại sư tới Lạc Dương núi Thiếu Thất, chín  năm ngồi xoay mặt vào vách.

Niêm:   Mở mắt nhìn cho tỏ, đừng có mê ngủ. 

Tụng:  

Chim bằng liệng cánh về Nam Hải

Chỉ uổng công lao vạn dặm đường

Đêm trước vì tham ăn tiệc sướng

Sáng nay say ngủ khó hồi dương.

Công án thứ tám

Cử: Nhị tổ xin Đạt Ma an tâm giùm. Đạt Ma nói: “Đem tâm tới đây ta an cho”. Nhị tổ đáp: “Tìm tâm mãi không đặng”. Đạt Ma nói: “Thế là ta an tâm cho ngươi rồi”.

Niêm: Đứa trẻ lên ba thì múa trống, ông già tám chục lại  chơi cầu.

Tụng: 

Tâm đã là không, nói với ai? 

Hồn nhiên đâu lúc ở bào thai?

Lão tăng nói khoác: “An rồi đó”

Lừa kẻ bàng quan mà không hay.

Công án thứ chín

Cử: Văn Thù thấy một phụ nữ tọa tam muội một bên Phật. Văn Thù đánh thức người ấy mãi không được.  Phật  bảo  Võng  Minh  đánh  thức,  Võng Minh[3] đánh thức được ngay.

Niêm: Đứa con oan gia làm tan nát cả gia phong ta.

Tụng:

Trước Phật sao còn niệm sơ, thân 

Định ấy còn chưa được chính chân 

Nếu quả hóa công không hậu bạc 

Xuân về, đâu lại chẳng mùa Xuân?

Công án thứ mười

Cử: Mã tổ Đạo Nhất, ba mươi năm sau cơn loạn Hồ, chưa từng thiếu muối thiếu tương.

Niêm: Dù là không mảy may vi phạm thì cũng còn cầm đũa mà mút ngón tay.

Tụng: 

Lưu Linh đã lỡ nên bầu bạn

Nhà là quán rượu ngủ quanh năm

Dù tự khoe mình trang hảo hán

Đóng vai mất áo giữa đường chăng?

Công án thứ mười một

Cử: Bách Trượng trở lại tham vấn Mã Tổ. Mã Tổ hét một cái, Bách Trượng đại ngộ.

Niêm:  Chùy ngọn đâm nghìn nhát, không bằng thuổng  cùn ấn xuống một nhát.

Tụng:  

Xưa kia, xe, sách[4] chưa hòa hợp

Bốn bên giặc giã dậy bầy ong

Một lần vung kiếm thiêng trên ngựa

Đường đạo từ nay tin tức thông.

Công án thứ mười hai

Cử: Quốc sư[5] một hôm kêu thị giả ba lần, thị giả dạ ba lần. Quốc sư nói: “Đâu phải là ta phụ ngươi, chính là ngươi phụ ta đó”.

Niêm: Như người uống nước, nóng lạnh tự mình biết. 

Tụng: 

Đôi bên xướng họa vẫn tương đương

So sánh vào đâu biết đoản trường?

Gan ruột đã bày ra tất cả

Lòng ta ta biết, ý ta tường.

Công án thứ mười ba

Cử: Đại Quy nói: “Khái niệm về có và về không như giây leo quấn cây lớn”. Sơ Sơn hỏi: “Cây lớn ngã, giây quấn khô, thì có và không đi về đâu?” Nói rồi cười ha ha.

Niêm:   Nước tuy chảy đi nhưng vẫn còn nơi biển cả Trăng tuy lặn mất nhưng không lìa khỏi bầu trời.

Tụng:   

Sóng lặng khi nào gió đứng yên

Mất công hướng ngoại luống lao phiền

Một tiếng cười tan nghi vạn mối

Phân thành sỏi ngọc rõ đôi bên.

Công án thứ mười bốn

Cử: Bách Trượng nói: “Thế nào gọi là pháp không vì người mà nói?” Nam Tuyền trả lời: “Không phải tâm, không phải Phật, cũng không phải vật”.

Niêm:   Cả ngàn vị thánh đi tìm dấu chân nó cũng không được; toàn thân nó ẩn tại hư không lớn.

Tụng:   

Công án là kia, hãy đối đầu

Thẳng nhìn vào mặt của cao sâu

Nhà Phật lưu mời không chịu ở

Đêm đêm thói cũ ngủ bờ lau.

Công án thứ mười lăm

Cử: Nam Tuyền nói: “Tâm không phải là Phật, trí không phải là đạo”.

Niêm:   Hô hấp tất cả lý lẽ huyền vi, trên đường về bước dưới ánh trăng.

Tụng:   

Vạn tiếng âm thầm tinh tú chuyển 

Thái hư trầm lặng không vết gì 

Nương gậy lên lần trông bốn phía 

Tịch tịch liêu liêu nào ngại chi?

Công án thứ mười sáu

Cử: Lâm Tế sau khi xuất thế, chỉ dùng có phép bổng yết để khai thị đồ chúng. Hễ thấy một vị tăng nào vào cửa là hét.

Niêm:   Giữa trưa mồng năm tháng năm, miệng lưỡi độc địa tiêu trừ sạch hết.

Tụng:   

Vừa tới cửa ngoài nghe tiếng hét

Tỉnh giấc hôn trầm lũ cháu con

Một tiếng sấm Xuân vừa chấn động

Khắp nơi cây cỏ nẩy mầm non.

Công án thứ mười bảy

Cử: Nam Tuyền nói: “Bình thường tâm thị đạo”[6].

Niêm:   Lạnh thì nói rằng lạnh, nóng thì nói rằng nóng.

Tụng:   

Ngọc trắng nguyên lai không tội trạng

Cứ gì mài giũa mới là xinh

Quê cũ không do đường lối ấy

Núi dốc buông tay, phó mặc mình.

Công án thứ mười tám

Cử: Triệu  Châu  nói:  “Các  người  bị  hăm  bốn  giờ trong một ngày sai sử, ta đây sai sử hăm bốn giờ trong một ngày”.

Niêm:   Cậy thế khinh người, không căn cứ trên căn bản nào cả.

Tụng:   

Rồng thiêng cọp dữ nên thuần thục 

Hăm bốn giờ vâng phép một ngày

Biến sắt thành vàng dù phép lạ

Ai đem tiết lộ cho người hay ?

Công án thứ mười chín

Cử: Có vị tăng hỏi Lâm Tế[7]: “Thế nào là vô vị chân nhân ?” Lâm Tế nói: “Cọng cứt khô”.

Niêm:   Bắn chim sẻ thì sợ mất đạn, đập chuột lại sợ dơ gậy.

Tụng:   

Cứt khô: vô vị chân nhân

Gia phong Phật tử nát bao lần 

Kìa kìa chú mục mà quan sát: 

Lội biển trâu bùn mất dấu chân.

Công án thứ hai mươi

Cử: Triệu Châu nói: “Ta đã khám phá ra được bà già ở Ngũ Đài Sơn rồi”[8].

Niêm:   Kẻ phạm tội ngũ nghịch nghe sấm, không cho bịt tai.

Tụng:   

Đài Sơn nháy mắt không còn nữa 

Chẳng cần bước mệt vẫn về nhà 

Giặc hết, không ai chủ chiến 

Gươm báu cần chi phải tuốt ra?

Công án thứ hai mươi mốt

Cử: Triệu  Châu  nói:  “Phật  bằng  vàng  không  độ được lò, Phật bằng gỗ không độ được lửa, Phật bằng đất không độ được nước. Phật chân chính ngồi trong nhà”.

Niêm:   Sơn là sơn, thủy là thủy. Phật ở đâu? 

Tụng:   

Võng Xuyên[9] cảnh ấy đã thành tranh

Xưa cậy Vương Duy mới đắc danh

Uổng nét đan thanh không chỗ họa

Trời kia trăng sáng gió thơm lành.

Công án thứ hai mươi hai

Cử: Triệu Châu nói: “Ở Thanh Châu, tôi làm được một chiếc áo gai bố nặng tới bảy cân”.[10]

Niêm:   Nói củ cải Trấn Châu còn nghe được, nói gai bố Thanh Châu chỉ khiến người ta rầu.[11]

Tụng:   

Một chiếc áo gai thật dị thường 

Rương tre họ Triệu cất sao đương 

Cân nhắc từng ly, phân với lượng

Tám chàng họ Mạnh chết không thương

Công án thứ hai mươi ba

Cử: Có vị tăng hỏi Triệu Châu: “Con chó có Phật tính không?” Đáp: “Không”. Rồi có kẻ hỏi trở lại câu hỏi đó. Châu đáp: “Có”.

Niêm:   Hai lần chọn một lần thi.

Tụng:   

Trước mặt tùy cơ nói hữu, vô

Lời ra, diệt hết cả quần Hồ

Một đời tự phụ trang anh hán

Rốt cuộc vẫn còn chưa trượng phu.

Công án thứ hai mươi bốn

Cử: Triệu  Châu  nói:  “Chốn  có  Phật  thì  không được  ở  lại;  chốn  không  Phật  thì  phải  vượt qua cho mau”.

Niêm:   Nước dồn lại thành vụng, gậy đánh xuống thành vết.

Tụng:   

Nơi có nơi không đều mất hết

Lời kia rốt cuộc vẫn chưa tròn

Sau bữa niêm hoa, tường thuật lại

Không rời nửa bước tới tây phương.

Công án thứ hai mươi lăm

Cử: Thủ Sơn cầm chiếc gậy tre nói: “Gọi cái này là gậy tre thì sẽ nhận một gậy, mà không gọi nói là gậy tre thì sai trái. Vậy thì gọi nó là cái gì?”[12]

Niêm:   Đừng cựa quậy; ai cựa quậy sẽ lảnh đủ ba mươi gậy.

Tụng:   

Phải trái đôi bên phải rạch ròi

Nói cho minh bạch, đấy là ai?

Tuy là đường rộng thênh thang đó

Vẫn còn lận đận lắm chông gai.

Công án thứ hai mươi sáu

Cử: Có vị tăng hỏi Động Sơn: “Phật là gì?” Động Sơn nói: “Ba cân gai trên vách”.

Niêm:   Gọi là một vật rốt cũng không đúng. 

Tụng:   

Phật vốn là gì? Xin đáp rõ

Ba cân gai ấy của Động Sơn

Tuy không lặn lội phong trần nữa

Vẫn còn lấy cảnh chỉ bày tâm.[13]

Công án thứ hai mươi bảy

Cử: Có vị tăng hỏi Hiện Tử hòa thượng về ý của Tổ sư từ Tây Vức tới. Hiện nói: “Cái đài bàn cúng rượu trước miễu thờ thần”.

Niêm:   Chưa phải sư tử con thì còn chưa miễn chạy theo cục đất.

Tụng:   

Dứt hết cội nguồn không chỗ tựa 

Mượn điều trước mắt gọi chiều sâu 

 Tổ ý nếu là bàn cúng rượu

Gọi quần là khố được hay sao?

Công án thứ hai mươi tám

Cử: Vô Nghiệp quốc sư nói: “Nếu trên đầu một mũi lông mà quan niệm phân biệt phàm thánh chưa dứt thì vẫn chưa miễn được cái cảnh đi vào thai lừa bụng ngựa”. Bạch Vân Đoan hòa thượng nói: “Thiết sử trên đầu một mũi lông mà quan niệm phân biệt phàm thánh đã dứt, thì cũng vẫn chưa miễn được cái cảnh đi vào thai lừa bụng ngựa kia mà”.

Niêm:   Đốt núi thì cọp chạy, khua bụi thì rắn hoảng.

Tụng:   

Lời nói vẫn còn chưa khí phách

Cần chi đập bụi để xà kinh

Trường An lối cũ đà thông thạo

Thì hỏi thăm chi nữa lộ trình?

Công án thứ hai mươi chín

Cử: Huyền Sa khai thị chúng: “Các vị lão túc nói thường hết lòng tiếp vật độ sinh. Giá có một kẻ vừa mù vừa câm vừa điếc đi tới, làm sao tiếp độ? Cầm chùy đưa phất trần lên thì kẻ kia không  thấy,  giảng  thiền  tam  muội  thì  kẻ  kia không nghe, dạy đọc kinh thì kẻ kia mở miệng không được”.

Niêm:   Khát thì uống, đói thì ăn, lạnh thì choàng áo, nóng thì phẩy quạt.

Tụng:   

Buồn thì xịu xuống; vui, cười lên 

Mũi giọc mày ngang lẽ tự nhiên 

Nóng lạnh đói no tùy xử sự

Nghi ngờ chi nữa luống ưu phiền ?

Công án thứ ba mươi

Cử: Thoại Nham thường tự gọi: “Này chủ nhân ông! Tỉnh tỉnh dậy! Từ nay về sau đừng để cho người ta khinh khi nữa !”

Niêm:   Kêu được thì chỉ chảy máu miệng ra thôi, nào có ích gì đâu. Chẳng bằng ngậm miệng lại mà đợi mùa Xuân tàn.

 Tụng:   

Tài lược trầm cơ đã dụng công 

Ngờ đâu chưa đáng mặt anh hùng 

Nếu quả tướng tài vô địch thật

Mặt trời bắn thử rớt hay không ?

 Công án thứ ba mươi mốt

Cử: Tam Thánh[14] nói: “Ta  gặp  người  thì  ra,  nhưng chẳng phải là ra vì người”. Hưng Hóa nói: “Ta gặp người thì không ra, nếu ra là vì người mà ra”.

Niêm:   Một con rùa mù làm bạn với hai con ba ba què.

Tụng:   

Khi khát nào ai uống nước tương

Cả ngày bụng lép, nói “ăn” suông

Dao sắc đôi chiều, đừng liếm mật

Có ngày đứt lưỡi, chớ khinh thường.

Công án thứ ba mươi hai

Cử: Nam Tuyền thấy Đặng Ẩn Phong tới, liền chỉ vào tịnh bình mà nói: “Tịnh bình là cảnh, ông không nên dính vào cảnh”.

Niêm:   Nói rằng có cảnh, nhưng dính vào đâu ? 

Tụng:   

Gương trong thanh tịnh, bụi đâu ra,

Lau rửa mà chi nhọc sức ta

Nhàn tịnh vui theo từng cảnh giới

Cơm xong hãy uống một chung trà.

Công án thứ ba mươi ba

Cử: Thạch  Đầu  nói: “Như  vậy  cũng  không  được, không như vậy cũng không được, vừa như vậy vừa không như vậy cũng không được”.

Niêm:   Chư hạnh vô thường, tất cả đều chứa chấp khổ não.

Tụng:   

Muốn kể cho người câu chuyện hay

Hiềm vì cửa động đám mây bay

Dù có tài tình trong lúc nói

Vạn dặm còn xa ý chỉ này.

Công án thứ ba mươi tư

Cử: Có vị tăng hỏi: “Cảnh giới Giáp Sơn thế nào?” Sơn  đáp:  “Sau  khi  vượn  mẹ  ôm  con  về  rừng xanh, hoa rụng tơi bời nơi thung lũng biếc”.

Niêm:   Đem theo cây gậy, gặp sân khấu ở đâu thì múa chơi ở đó.

Tụng:   

Giáp Sơn u tịch không ai tới,

Ai thấy cho tường cảnh giới xa? 

Gặp bậc siêu phàm đôi mắt tuệ 

Thì nghe trống ngọ giữa canh ba.

Công án thứ ba mươi lăm

Cử: Có vị tăng hỏi Mục Châu: “Trong một hơi thở, có thể thông qua một đại tạng kinh không ?” Châu nói: “Có anh chàng bán bánh Tất La[15] thì dắt tới đây mau”.

Niêm:   Buông xuôi hai tay mà về được tới nhà, không cần bước mỏi.

Tụng:   

Kinh tạng chuyển hồi trong hơi thở

Tìm cành nhặt lá để làm chi

Diệu nghĩa thâm uyên đà hiện sáng

Tham vấn sơn tăng được ích gì ?

Công án thứ ba mươi sáu

Cử: Trong một kỳ chúng hội dưới sự chủ tọa của Lâm Tế, cả hai vị thủ tọa của hai thiền đường đồng thời hét lớn. Có vị tăng hỏi: “Như thế còn có chủ khách nữa thôi ?” Lâm Tế nói: “Thì chủ khách rõ ràng đó”.

Niêm:   Cũng chỉ là khỉ bạch nói lăng nhăng.

Tụng:   

Phật tại trời cao reo tiếng gió

Ý sâu công án thế mà thôi

Cũng nhờ phân được rành cương giới

Mới hiểu lòng dân giúp đỡ đời.

Công án thứ ba mươi bảy

Cử: Huyền Sa nói: “Ta cũng như chủ nhân một thửa ruộng,  đem  cắt  bán  hết  cho  người  khác,  duy còn lại một cái cây ngay giữa trung tâm, ta giữ trong quyền sở hữu của ta”.

Niêm:   Biển lớn không dung nạp tử thi.

Tụng:   

Nếu quả là người chân liễu ngộ

Thì tâm vô niệm hết phân vân

Dù xem vàng vạc như hơi bụi

Mắt vẫn còn rơi một mảy trần.

Công án thứ ba mươi tám

Cử: Có  vị  tăng  hỏi  Thiền  Sư  Huệ  Tư  về  đại  ý Phật pháp. Tư nói: “Gạo ở Lư Lăng giá bao nhiêu?”

Niêm:   Bóng trúc quét thềm, bụi trên thềm không lay động Vầng trăng chiếu nước, mặt nước không vết ghi.

Tụng:   

Ngữ khí quả là trang hảo hán 

 Tùy theo căn tính độ quần sinh Lư Lăng giá gạo bao nhiêu nhỉ? 

Rút lại gang tay vạn lý trình.

Công án thứ ba mươi chín

Cử: Có vị tăng hỏi Văn Thù[16]: “Vạn pháp đi về một, một đi về đâu?” Thù nói: “Sông Hoàng Hà chín khúc”.

 Niêm:   Có lúc vì trăng sáng quá, chẳng biết rằng thuyền  đã vượt quá Thương Châu.

Tụng:   

Chín khúc sông Hoàng khai tuệ nhãn

Đường xa không bước vẫn về nhà 

Mở mắt bao lần quan sát lưới 

Không dè chim hạc đã bay qua!

Công án thứ bốn mươi

Cử: Nam Tuyền hỏi Triệu Châu: “Chú là sa di có chủ hay sa di chưa có chủ?” Triệu Châu nói: “Có chủ”. Nam Tuyền hỏi: “Chủ là ai?” Triệu Châu chấp tay trước ngực nói: “Hôm nay trời lạnh, mong hòa thượng giây phút nào cũng có hạnh phúc”.[17]

Niêm:   Khéo tay thì dùi cũng như kim. Kẻ khéo sử dụng thì vẫn thấy tiện lợi.

Tụng:   

Chú Triệu chấp tay mà nói khéo

Né hai thái cực, đứng trung dung

Đâu biết Hoa Lam Hàn lệnh thuật

Nào hay chàng Hội rút về không?

Công án thứ bốn mươi mốt

Cử: Có vị tăng hỏi Một Am: “Thế nào là nạp y hạ sự?”[18] Am nói: “Kim đâm không thủng”.

Niêm:   Tĩnh tọa không còn một mảy bụi, hư không chẳng có lối thông thương.

Tụng:   

Mũi sắt dùi đồng xuyên chẳng thủng

Cầm lên mềm mại như bông tơ 

Hư không lành lặn không khe hở 

Đêm về hoa mộc nở thơm tho.

Công án thứ bốn mươi hai

Cử: Bàng cư sĩ[19] tuyên bố: “Đây là trường thi tuyển Phật, ai tâm không thì trúng tuyển vinh quy”. Niêm:   Danh đề tháp nhạn, không cho nạp quyển trắng[20] đâu nhé.

Tụng:   

Lông chim mà kết được giày rơm 

Tuyển Phật trường kia vượt vũ môn 

Nếu nói tâm không thì trúng tuyển 

Coi chừng bầm tím vết roi đòn.

Công án thứ bốn mươi ba

Cử: Từ Minh hỏi Chân Điểm Trụ: “Thế nào là đại ý Phật pháp?” Chân nói: “Không có mây sinh trên đỉnh núi mà có mặt trăng rụng trong lòng sóng nước”. Minh hét: “Đầu bạc răng long mà còn có kiến giải tệ như thế ư?” Chân khóc một hồi rồi nói: “Như thế tôi quả thật chẳng biết thế nào là đại ý Phật pháp”.  Từ Minh nói: “Không có mây sinh trên đỉnh núi mà có mặt trăng rụng trong lòng sóng nước”. Chân bèn đại ngộ.

Niêm:   Kẻ nhàn giả thì cho đó là nhàn, kẻ trí giả thì cho đó là trí.

Tụng:   

Đây đó cùng chung một điệu đàn

Lòng xin trao gửi với tri âm

Non cao sông rộng dù sai khác

Trăng sáng mây quang nghĩ đại đồng.