Chùa được xây dựng từ thời nhà Đinh, nằm gọn trong động của dãy núi Đại Tượng – ngọn núi có hình dáng trông giống như con voi khổng lồ chầu về kinh đô Hoa Lư xưa. “Bàn Long tự” là tên gọi được chúa Trịnh Sâm đặt cho chùa trong một lần ghé qua đây vào thế kỷ thứ 18.
Chùa Bàn Long không có cổng tam quan, để vào chùa phải đi qua một cây cầu được ghép bằng những phiến đá xanh nguyên khối lớn. Đó cũng là điều độc đáo có ở các chùa trên vùng đất cố đô Hoa Lư. Thú vị hơn, trong động có khối đá tự nhiên hình dáng như con rồng ngồi, nổi rõ cả vảy. Dân gian kể rằng, vào những đợt nắng hạn, khi vảy rồng trong động long lanh tỏa sáng thì vài ngày sau trời sẽ đổ mưa. Vì thế, vào những năm hạn hán, người dân thường làm lễ cầu mưa ở đây.
Chùa Bàn Long là công trình kiến trúc thờ Phật độc đáo có một không hai. Trong động chùa có pho tượng Phật A Di Đà bằng đá xanh nguyên khối được tạo dựng từ khi lập chùa, là pho tượng Phật bằng đá cổ xưa nhất còn lại đến ngày nay; phía dưới tượng là khối nhũ đá thiên tạo, giống như một ổ rồng đá cuộn tròn. Trên các vách động, bàn tay của tạo hóa đã khéo léo biến những khối nhũ đá thành bốn con linh vật thiêng là: long, ly, quy, phượng. Tứ linh đá đó đều chầu về các tượng Phật làm tăng thêm nét uy nghi của ngôi chùa cổ. Đặc biệt hơn nữa là vách đá trên cao ở giữa động còn có một nhũ đá giống hình tượng Phật đang cưỡi ngựa trắng. Mỗi vách động lại được thiên nhiên tạo nên những bức điêu khắc tinh tế: nào là hổ chầu, nào là voi phục, đây là cây vàng, kia là cây bạc… tạo cho không gian nơi đây đầy ấn tượng và linh thiêng. Ngoài nơi thờ Phật trong động ra, ở khuôn viên chùa còn có phủ thờ Tam vị Thánh Mẫu: Liễu Hạnh công chúa, Quỳnh Hoa công chúa và Quế Hoa công chúa.
Chùa cũng là một di tích lịch sử quan trọng của tỉnh Ninh Bình. Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp của dân tộc, chùa đã được chọn là nơi đặt xưởng công binh và kho vũ khí đạn dược. Với những giá trị lịch sử to lớn, chùa Bàn Long đã được xếp hạng là Di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia vào năm 1994.
Chùa Bàn Long - ngôi chùa cổ hơn nghìn năm tuổi gắn với bao huyền thoại không chỉ nổi tiếng là điểm du lịch tâm linh đầy linh thiêng và huyền bí mà còn thu hút du khách bởi những điều kỳ diệu của tự nhiên mà không nơi nào có được./.
chuaviet.org tổng hợp