Chùa Xiêm Cán, Bạc Liêu - Nét đẹp văn hóa Khmer

Bạc Liêu vùng đất không chỉ là cái nôi của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ mà còn có hệ thống di tích, văn hóa, kiến trúc tín ngưỡng và lễ hội truyền thống độc đáo của ba dân tộc Kinh – Hoa – Khmer. Trong đó, không thể không nhắc đến Chùa Xiêm Cán là một trong những ngôi chùa Khmer lớn và đẹp lộng lẫy nhất trong hệ thống chùa Khmer ở Nam bộ. Sự uy nghi và kiến trúc tuyệt đẹp của chùa Xiêm Cán luôn để lại ấn tượng khó quên trong lòng du khách.

Chùa Xiêm Cán nằm cách trung tâm thành phố Bạc Liêu khoảng chừng 7km về hướng Đông tại ấp Biển Đông B, xã Vĩnh Thạnh Đông. Đây là một tuyến đường kết nối nhiều điểm đến nổi tiếng như Vườn chim Bạc Liêu. Từ trung tâm, bạn đi thẳng theo hướng đến Khu vui chơi Nhà Mát. Từ đây, bạn rẽ trái vào đường DT31 và chạy thẳng là đến chùa Xiêm Cán. Từ vị trí của chùa, du khách có thể tiếp tục đi thẳng để khám phá các điểm đến nổi tiếng ở vùng đất này như vườn nhãn cổ, cánh đồng điện gió,…

Dựa theo ghi chép trên bia đá được tạc bằng chữ Khmer cổ ở hai mặt trước và sau đặt bên phải chính điện; thì chùa Xiêm Cán được khởi công xây dựng vào ngày 7 tháng 5 dương lịch năm 1887. Tuy không phải là ngôi chùa Khmer cổ nhất ở khu vực này, nhưng Chùa Xiêm Cán luôn là điểm dừng chân của du khách mỗi khi đặt chân đến Bạc Liêu, chính bởi những đường nét hoa văn tinh xảo, lối kiến trúc độc đáo.

Người có công xây dựng chùa là vợ chồng ông Nên (63 tuổi), và bà Ngét (54 tuổi) – một gia đình giàu có trong Phum (xóm, làng) rất tín ngưỡng phật pháp. Cùng góp sức còn có 30 hộ gia đình khác hàng ngày khai phá để lấy cây, đất xây cất chùa.

Sau hơn hai tháng thi công và hoàn thành, bà con trong phum sóc họp bàn rồi đến mới Pháp sư Thạch Mau (1829 – 1909); một người am hiểu kinh kệ, tinh thông phật pháp về làm trụ trị chùa.

Theo tâm tư nguyện vọng cũng như sự đề bạt chân thành của bà con. Pháp sư Thạch Mau về trụ trì chùa và trở thành vị trụ trì đầu tiên của chùa Xiêm Cán. Đến nay, ngôi chùa Khmer đẹp ở miền Tây này đã trải qua 9 đời trụ trì và một vài lần trùng tu, sửa chữa. 

Vốn dĩ lúc xây dựng, ngôi chùa Xiêm Cán có tên tiếng Khmer Komphisako, tức là biển sâu, ý nghĩa là sự sâu xa, sự uyên bác của trí tuệ nhà phật. Ngoài tên gọi Komphisako, chùa còn có tên theo địa danh là Komphirsakor Prét Chru. Prét có nghĩa là “sông”, còn Chru có nghĩa là “sâu”, ghép lại là “sông sâu”.

Thời gian sau, có một bộ phận người Hoa người gốc Triều Châu (Trung Quốc) đến định cư, vì tiếng Khmer khó đọc nên họ đã dịch từ Prét Chru sang Xiêm Cán (Xiêm Cán này là “giáp nước”, ý nói một ngôi chùa ngự trên một vùng đất ngay bên cạnh bãi bồi ven biển). Giải nghĩa cho điều ngày là do khi xưa chùa Xiêm Cán chỉ cách bờ biển khoảng 500m. Xong, do bờ biển Bạc Liêu là dòng biển bồi nên bây giờ khoảng cách từ chùa đến bờ biển gần 5km.

Chùa Xiêm Cán nói riêng và tất cả các ngôi chùa thuộc hệ thống chùa Khmer Nam Bộ nói chung đang mang đậm một dấu ấn kiến trúc Angkor Khmer – Campuchia. Tuy nhiên, do với những ngôi chùa khác trong cùng hệ thống thì chùa Xiêm Cán ở Bạc Liêu có phần nổi trội hơn về quy mô lẫn phong cách nghệ thuật.

Điều khác biệt của chùa Khmer với những ngôi chùa bình thường khác chính là sự tinh tế, tỉ mẩn trong từng vách từng, mái nhà và trụ cột. Có đi sâu vào khuôn viên bên trong và nhìn ngắm thật kỹ, bạn mới cảm nhận được trọn vẹn vẻ đẹp mà chùa Xiêm Cán sở hữu. 

Chùa là một tổng thể kiến trúc gồm nhiều hạng mục như: tường thành bao quanh, cổng tam quan, chính điện, sala, tháp chuông, cột trụ biểu, khu mộ tháp, nơi nghỉ ngơi của các sư, giảng đường … Tất cả các hạng mục đều thể hiện rõ phong cách Angkor Khmer truyền thống và đều quay về một hướng, đó là hướng Đông.

Ngay từ đằng xa, hình ảnh chùa đã hiện ra trong mắt bạn với màu vàng nổi bật. Bao quanh chùa là một hàng rào xây kiên cố, với nhiều hoa văn ấn tượng. Trong khuôn viên là có rất nhiều cây xanh cao to che bóng được trồng ngay hàng thẳng lối.

Cổng chùa Xiêm Cán đắp nổi nhiều hoa văn tỉ mỉ, nổi bật, đậm sắc thái Khmer. Bảng tên cổng thiết kế kiểu tháp nhọn đặc trưng của kiến trúc Angkor, có thêm hình ảnh tượng phật ngồi giữa uy nghiêm. Ngoài ra, bên dưới bảng tên cổng còn có hai chim thần Krut và hai con rắn năm đầu uốn lượn.

Từ ngoài cổng chính đi vào chùa ngang qua hai hàng cây sao cổ thụ xanh mát và còn có một cổng nữa. Bước qua cổng này, bạn sẽ chính thức đặt chân vào khuôn viên của chùa với những công trình kiến trúc ấn tượng.

Đứng ngay phía cổng này, bạn sẽ thấy bên tay trái là bức tượng Phật nằm có phần mái che để mọi người thường hay đến thắp hương, cầu nguyện trước khi vào chánh điện. 

Nổi bật nhất trong quần thể kiến trúc chùa Xiêm Cán là chánh điện với tượng Phật Thích Ca, bích họa, bức phù điêu, những đỉnh tháp cao vút, mái vòm cong và được chạm trổ, điêu khắc tinh xảo bởi rất nhiều hoa văn… là một tuyệt tác nghệ thuật khiến nhiều người mê đắm.

In lên nền trời xanh là cấu trúc mái theo nhiều tầng lớp chồng lên nhau, tạo ra khoảng không gian cao vút, hòa với đỉnh nhọn như một chóp tháp. Trên các nếp mái lại đắp các tượng rồng Khmer, đầu rồng dạng kép, thân rồng nằm xoãi và đuôi rồng thì uốn cong ngược lên như những ngọn lửa.

Trong chánh điện có 2 hàng cột to cao nâng mái, thoáng đãng mát mẻ. Bàn thờ chính trang trí nhiều hoa văn, họa tiết điêu khắc phong phú. Trên đó là một bệ tượng hình bán nguyệt cao gần 2 mét và được chia thành 7 bậc thờ tượng phật thích ca to lớn.

 Bên dưới tượng phật lớn là nhiều tượng Phật thích ca nhỏ với nhiều kích cỡ, tư thế khác nhau diễn tả các thời kỳ hóa thân của Phật. Vách, trần, cột của chính điện đều được trang trí phù điêu bích họa cầu kỳ, công phu, nhiều màu sắc. Nổi bật các bích họa cỡ lớn kể về cuộc đời đức Phật từ lúc mới sinh ra, cho đến quá trình tu hành đạt thành chánh quả.

Hai bên chánh điện là nhiều tháp cốt và một nhà hỏa thiêu nằm dưới những tán cây mát rượi. Những tháp cốt này có cái được sơn phết và trang trí hoa văn rất đẹp, nhưng cũng có cái cổ kính trầm mặc với màu cũ kỹ, rêu phong, tạo nên sự sinh động về màu sắc và không khí trầm mặc của những tháp mộ trong chùa.

Đối diện chánh điện là cột trụ biểu với hình tượng Rắn thần Nagar 5 đầu. Đây là nơi người ta thắp đèn cầy trong những ngày lễ với ngụ ý rằng giáo lý Phật giáo sẽ soi sáng cho nhân loại, giúp mọi người sống tốt đẹp như chính loài rắn đã quy thiện. Phía sau cột trụ biểu là tăng xá, tăng xá trụ trì được xây dựng bằng gạch kiên cố với nhiều hoa văn, họa tiết sặc sỡ. Bên cạnh đó là tăng xá cổ và tăng xá trụ trì cổ, kiến trúc toàn bằng gỗ quý (sao, căm xe), dù qua nhiều năm tháng nhưng sắc gỗ vẫn đen ngời, với mái ngói. Tăng xá cổ có bốn hàng cột gỗ quý, được làm thành nhà truyền thống.

Chùa Xiêm Cán có sala là giảng đường, nhà hội xây mới vào năm 1997 bằng tiền của các Phật tử quyên góp. Trên sala có khắc tượng hình Xanac dắt con bạch mã đưa thái tử Sidatta qua sông tìm đường giác ngộ. Trong sala có bàn thờ Phật và bàn ghế, sàn ván để tín đồ bàn bạc trước khi lên chánh điện. Vách trần sala được trang trí các họa tiết, bích họa khá công phu.

Tượng hình Xanac dắt con bạch mã đưa thái tử Sidatta qua sông tìm đường giác ngộ

Đối diện sala chính là 2 tòa tháp Phật kích thước khác nhau, bên trong có các bức tượng Phật đen huyền vô cùng độc đáo. Bên cạnh đó còn có tòa tháp xá lợi được chia làm 2 tầng, bên dưới bốn xung quanh là tượng voi trắng nổi bật. Bên trên xếp tầng với những bức tượng sư tử, rắn thần cùng đỉnh tháp nhọn cao vút. 

Không chỉ là ngôi chùa nổi tiếng với phong cách nghệ thuật lẫn kiến trúc độc đáo. Chùa Xiêm Cán còn được biết đến là nơi lưu giữ và hình thành nên nhiều nét đẹp văn hóa trong đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc người Khmer. Chùa còn lưu giữ bộ sách Khmer cổ được viết trên lá cây dày đến 70 trang hay giảng đường cổ với những quyển truyện kể dân gian cũ từ thời xưa.

Đến Bạc Liêu vào những dịp lễ hội lớn như Ok Om bok, Tết Chol Chnam Thmay, lễ Đôn Ta, bạn sẽ thấy chùa Xiêm Cán được trang hoàng lộng lẫy. Không khí trong chùa những ngày này thật rộn ràng với ca hát, vũ hội…

Lưu ý, bạn cũng có thể vào hẳn bên trong chánh điện hay các tòa nhà khác trong quần thể chùa Xiêm Cán để tham quan, chụp ảnh. Nhưng bạn nhớ bỏ mũ nón và dép ở bên ngoài và đặc biệt là phải ăn mặc nghiêm túc thì mới vào bên trong nhé!

Hồng Anh/chuaviet.org (tổng hợp)