Chùa Hương Tích – Ngôi chùa giữa núi rừng Hà Tĩnh

Chùa Hương Tích Hà Tĩnh hay còn được gọi là chùa Hương, là một trong hai ngôi chùa Hương nổi tiếng nhất của Việt Nam. Nhiều người thắc mắc không biết chùa Hương thuộc tỉnh nào thì ngôi chùa ngự trên lưng chừng đỉnh Ngàn Hống, thuộc dãy Hồng Lĩnh. Địa chỉ chùa Hương thuộc xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Nằm cách mặt nước biển 650m, ngôi chùa thuộc hệ phái Phật giáo Bắc tông này từ xưa đã được ưu ái đặt cho cái tên Hoan Châu đệ nhất danh lam, ghi tên mình vào 21 thắng cảnh của nước ta ngày trước.

Con đường đi lên chùa Hương Tích cũng không quá vất vả. Từ quốc lộ 1A ngang qua thị trấn Nghèn, huyện Can Lộc, du khách chỉ cần đi khoảng 5km về hướng Đông thì tới chân núi Hồng Lĩnh. Từ đây, chúng ta có thể đi bộ ven triền núi đến miếu Linh Sơn hoặc đi thuyền trên lòng hồ Nhà Đường khoảng 1,5km tới miếu Cô thì dừng lễ trình trước khi lên chùa.

Chùa Hương Tích hay còn gọi là Hương Tích Cổ Tự có nghĩa là Chùa Thơm, chùa có danh hiệu Hoan Châu đệ nhất danh thắng, xếp vào hàng 21 thắng cảnh nước Nam xưa kia. Chùa nằm ở độ cao 650m so với mặt nước biển, tọa lạc trên lưng chừng đỉnh Hương tích, một trong những ngọn núi đẹp nhất.

Sự tích chùa Hương Tích Hà Tĩnh

Chùa được xây dựng từ thời Trần, gắn với truyền thuyết cổ xưa xứ Thiên Cầm. Đó là sự tích Bà Chúa Ba – tức công chúa Diệu Thiện, con gái của vua Sở Trang Vương nước Sở đã đến tu hành và đắc đạo ở đây.

Chuyện kể rằng, vua Sở Trang Vương chỉ có 3 người con gái: Diệu Duyên, Diệu Ân, Diệu Thiện. Khi 3 nàng đến tuổi trưởng thành, nhà vua đều muốn 3 người họ cùng lấy quan thần trong triều để có được chỗ dựa vững chắc sau này. Nhưng khác với hai chị em của mình, Diệu Thiện biết được tên tướng quân mình phải lấy là một kẻ ác độc nên đã kiên quyết phản đối khiến vua rất tức giận. Đau lòng, công chúa Diệu Thiện bỏ đi, nương nhờ cửa Phật tại ngôi chùa Hương Tích.

Nhưng tên tướng quân kia không chịu bỏ cuộc, hắn tìm đến tận nơi phóng hỏa ngôi chùa để ép công chúa phải ra. May mắn thay, Diệu Thiện cùng các tăng ni được Đức Phật che chở nên vẫn bảo toàn được tính mạng của mình. Phật còn sai Bạch Hổ đem nàng sang nước Việt Thường Thị để tu hành, đến nơi hang động Thiếu Lĩnh nằm trên núi Hồng Lĩnh. Chẳng bao lâu, tiếng lành đồn xa, Diệu Thiện đã được người người biết đến là một vị sư cô bác ái, nhân từ.

Ngôi chùa gắn liền với sự tích công chúa Diệu Thiện hóa Phật

Về phía vua Sở Trang Vương, sau khi con gái bỏ đi thì đau buồn vô cùng, lâu ngày sinh thành tâm bệnh, ngày càng trở nên yếu dần. Một thần y đến bắt bệnh đã chỉ cho vua một cách có thể giúp ngài khỏi bệnh: đó là cần một bàn tay và mắt của một người con gái của vua. Diệu Ân, Diệu Duyên nghe được tin này thì đều run sợ mà kiếm cớ khước từ. Thần y lại mách cho nhà vua một cách khác, đó là đi xin bàn tay và mắt của vị ni cô nổi tiếng từ bi ở nước Việt Thường Thị. Vua nghe xong liền nhanh chóng cử sứ giả sang nước Việt Thường Thị cầu xin. Biết được sự tình, Diệu Thiện không chút chần chừ bèn móc mắt, cắt tay cho sứ giả đem về chữa bệnh cho cha. Mãi đến khi vua uống thuốc, khỏi bệnh và sai người sang tạ ơn, thì mới biết đó chính là vị thuốc làm từ chính bàn tay và mắt của con gái mình.

Cảm động trước tấm lòng hiếu thảo, từ bi của Diệu Thiện, Đức Phật đã hóa phép cho nàng mọc tay và mắt trở lại, sau đó hóa thành Phật Quan Âm. Ở chính nơi nàng đã tu hành và hóa Phật, nhân dân xây dựng lên thành ngôi chùa Hương Tích ngày nay.

Chùa Hương Tích thực chất là một quần thể di tích văn hóa tôn giáo Việt Nam cổ truyền, bao gồm nhiều ngôi chùa thờ Phật, đền thờ Thần và một số ngôi đền mang đậm nét đặc trưng của tín ngưỡng nông nghiệp và tín ngưỡng thờ mẫu. Quần thể này được chia thành 3 phần chính: Thượng điện, đền Thiên Vương và am Thánh mẫu (nơi dân gian tương truyền rằng công chúa Diệu Thiện đã đắc đạo hóa Phật ở đó. Phía sau chùa là những bóng cây cổ thụ tỏa bóng rêu phong, những tảng đá lớn vươn mình trong mây trời tạo nên một vẻ cổ kính rêu phong, mang vẻ cô tịch,trầm tư huyền ảo đến lạ kỳ cùng sự thiêng liêng của miền đất Thánh. Ngoài ra, xung quanh quần thể còn có sự xuất hiện của nhiều thắng cảnh như miếu Cô, am Phun Mây, động Tiên nữ, suối Tiên tắm, khe Quỷ khóc,…

Một trong những nét đặc sắc nhất trong kiến trúc của quần thể di tích chùa Hương Tích chính là cung Tam Bảo, nơi ngụ tại của nhiều pho tượng Phật có niên đại hàng trăm, hàng nghìn năm, trong đó đặc biệt phải kể đến 50 pho tượng Phật cao ngang tầm ngực, đang trong tư thế ngồi im thanh tịnh, mây gió vờn quanh. Lưu Công Đạo trong “Thiên Lộc Huyện Phong Thủy Cổ Chí” năm 1811 đã mô tả: “Trên đỉnh núi có bức thành đá, bên thành có 99 cái nền, cái nào cũng được ghép bằng đá mài đẽo trơn phẳng làm nền gọi là Trang Vương. Người ta lấy đá xây thành am. Trong am đặt tượng Quan âm và một số tượng bằng đá. Bên phải am có chùa Phật, bên trái am có đền thờ đại vương Núi Hồng. Trong đền có tâm bia vua ban chữ thếp vàng. Một con suối xanh theo bậc đá đi lên, mỗi bước là một phong cảnh khác nhau. Lên cao trông khắp bốn phương, đúng là nơi danh thắng đệ nhất ở miền Hoan Châu”.

Điện chính chùa Hương Tích Hà Tĩnh

Trong những năm tháng chiến tranh đang diễn ra gay go ác liệt (1955 – 1975), để tránh bị bom đạn của không lực Hoa Kỳ phá hoại, các tăng ni trong chùa lúc bấy giờ đã âm thầm chôn giấu các pho tượng Phật xuống đất sâu trong bí mật. Sau khi đất nước được giải phóng, hòa bình lập lại, mãi đến năm 2006, khi chùa được trùng tu tôn tạo, các tăng ni và trụ trì chùa mới đào các pho tượng Phật lên để làm lễ phúng viếng, đem lại thờ phụng như xưa. Điều thần kì là, dù đã ẩn mình dưới lòng đất sau một khoảng thời gian dài, sau khi được làm lễ và tráng qua một lớp nước thơm hành lễ, các pho tượng lại trở nên bóng đẹp, không hề có dấu hiệu bị bào mòn, phong hóa như thể kiếp nạn đã qua kia dường như chưa hề tồn tại. Các tăng ni Phật tử đều cho rằng đó là kỳ tích do Quan âm hiển linh, Phật tổ phù hộ độ trì, nên thành tâm cầu khẩn và cúi mình kính cẩn trước phước lành của đất trời.

Do trải qua một trận hỏa hoạn lớn năm 1885, phần lớn các công trình kiến trúc, tượng phật, hiện vật trong chùa Hương Tích bị thiêu rụi, chỉ sót lại một vài công trình kiến trúc đơn lẻ, gạch lát thời Trần, quả chuông thời Lê. Phải đến năm 1901, chùa mới được vận động xây dựng lại dưới thời Tổng đốc An -Tĩnh là Đào Tấn. Các công trình kiến trúc như đền, am, chùa hầu hết đều được khởi tạo lại trả về dáng vẻ nguyên xưa. Nhưng tiếc thay Phật Phả và Bia ký của chùa Hương Tích không còn. Bởi vậy mà sử liệu về chùa Hương Tích được khởi công xây dựng vào ngày tháng năm nào không có tư liệu nào ghi lại chính xác, mà dự trên các phỏng đoán của các nhà nghiên cứu về sau.

Sau một trận hỏa hoạn lớn xảy ra vào năm 1885, gần như hầu hết các công trình kiến trúc và hiện vật trong chùa đã bị cháy thành tro. Mãi đến năm 1901, ngôi chùa mới được tổng đốc An Tính cho xây dựng lại năm 1910 và đến năm 2003 thì kiến trúc của chùa đã được tu sửa lại thêm một lần nữa. Trải qua bao tháng năm bão táp, kiến trúc chính của các chùa, am, đền của quần thể chùa Hương Tích nhìn chung vẫn được khởi tạo lại dáng nét cổ xưa, chỉ tiếc là Phật Phả và Bia ký đều không thể khôi phục nên các sử liệu về thời gian chính xác xây dựng chùa đều không có con số chính xác cụ thể mà chủ yếu là dựa vào phỏng đoán của các nhà sử học sau này.

Lễ hội chùa Hương Hà Tĩnh mỗi dịp đầu năm

Chùa Hương Tích nằm sâu trong những bóng cây, cao khuất thường có mây mù bao phủ tạo nên một phong cảnh chùa Hương Hà Tĩnh với không gian đầy huyền bí, mang đẹp tâm linh của người Việt từ xa xưa. Đâu đó lấp ló trong khói mây kia, có những nhành hoa dại đang e ấp mình trong sương mù và mây khói. Khung cảnh hoang sơ, huyền bí cùng mùi hương khói tỏa ra trong không gian tĩnh lặng yên ả của một miền rừng núi tĩnh mịch khiến tâm hồn khách hành hương được tĩnh lặng, thoát khỏi bao bộn bề của cuộc sống ngoài kia.

Hằng năm, hội lễ chùa kéo dài từ đầu tháng Giêng đến 19 tháng 2 âm lịch đã tiếp đón đông đảo khách thập phương đến tham quan, lễ bái. Nét đẹp tâm linh này vẫn được mang theo cùng truyền thống người Việt từ ngàn xưa cho đến ngày nay, góp phần làm cho đời sống tâm linh của người Việt luôn sâu sắc và phong phú.

Hồng Anh/Chuaviet.org (tổng hợp)